De njai staat meer dan ooit in de aandacht. En dat is goed, vrouwen hebben nog altijd een achterstand in te halen als het aankomt op wat 'vader'landse geschiedenis heet te zijn. Liever zeg ik: Nederlandse geschiedenis. Of: nationale geschiedenis.

Een ander woord voor njai is muntji: de vrouw die in de kazerne de concubine werd van een militair. Dat woord gebruikt de Indische schrijfster Lin Scholte (1921–1997) in haar autobiografische 'Anak Kompenie', wanneer ze over haar moeder Djemini schrijft. Na een mislukt huwelijk ziet Djemini een nieuwe kans met in inheemse sergeant. Lin Scholte: 'In tangsi Djagalan in Weltevreden werd ze officieel ingeschreven als Radians huishoudster.'

Maar Radian valt tegen, in alle opzichten. Djemini besluit hem te verlaten en dat doet ze.

Dat ze deze ijzeren wil heeft, komt deels door haar karakter en deels door de voorbeelden die ze in het kazernecomplex ziet: tangsivrouwen.

In soldatenlectuur kom ik deze vrouwen ook tegen, als degene voor wie man en kinderen bang zijn. Zij heeft dan de informele macht in handen.  We zijn dan aan het begin negentiende eeuw en even erna, de tijd waarin Djemini een volwassen vrouw werd.

Ze heeft genoeg van relaties. Maar dan vraagt ene Piet Scholte haar uit. Onder druk van haar moeder gaat ze akkoord met het verzoek zijn muntji te worden: “Als het haar bij hem niet beviel, kon ze immers altijd nog weg.'

Het verhaal van Djemini en van andere vrouwen in de tangsi tekende Lin Scholte in de jaren '60 van de vorige eeuw op. Ze wilde haar ervaringen delen, die ingingen tegen het negatieve beeld van de tangsi dat gemeengoed was geworden.

De geschiedenis herhaalt zich. Nu zie ik dat er over de njai vooral in termen van slachtoffer  wordt gedacht. Dat is eenzijdig.

Iedereen als slachtoffer beschouwen is verkeerd. Zoek de nuance, begrijp de verschillen,  leer te zien hoe machtsongelijkheid en zelfstandigheid naast elkaar kunnen bestaan.

Dat is de puzzel van het verleden.

Die vrouwelijke lijn boeide me meteen toen ik het werk van Lin Scholte las. Haar belangrijkste romans heb ik kunnen bundelen met een uitgebreide biografische inleiding. Een geluk om te doen.

We hebben maar één Indische schrijfster die in de tangsi leefde en haar familieverhalen zo goed en levend optekende. Verhalen over het kazerneconcubinaat, over zelfstandige vrouwen die helemaal geen slachtoffer waren. Verhalen over situaties, onderlinge relaties, over de formele macht en informele macht.

De romans van Lin Scholte zijn verplichte literatuur voor iedereen met een njai in de familie.