Krankzinnig is een breed begrip, en een mens is niet altijd ja dan nee krankzinnig, het kan in golven komen, het kan in gradaties verschijnen en soms is het te genezen.

Maar hoe dan ook is het ellendig, en het ellendigste was de situatie te Atjeh, eind negentiende eeuw.

In militaire brieven kom ik termen tegen als: zenuwen en zielsziekte

Wat gebeurt er in zo'n geval? De man gaat naar het hospitaal of moet met verlof, in de hoop op herstel. Begrippen die we nu kennen als posttraumatische-stressstoornis (PTSS) en moral injury bestaan dan nog niet.

Dat er in Atjeh veel problemen zijn met de geestelijke gezondheid van Europese officieren, is vroeg duidelijk. Alleen al de cijfers van zelfmoord wezen daar bepaald op.

Dr. jr. K. Jacobs, officier van Gezondheid 1e Klasse, publiceerde in het Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië (1893) een artikel met onthutsende cijfers. Hij schrijft:

'Het grootst aantal zelfmoorden hadden in Groot-Atjeh plaats in de jaren 1890 en 1891 met een cijfer van resp. 11 en 15, of 250 en 272 op de 100.000 man. Gemiddeld komen hier dus viermaal zooveel zelfmoorden voor als bij het Engelsche koloniale leger.'

Dit zijn dus alleen de Europese officieren, dus niet de onderofficieren en soldaten, niet de vrouwen en niet de dwangarbeiders.

En ook niet de mislukte pogingen tot zelfmoord.

Officieren zijn leiding gevende militairen, vaak het goede voorbeeld gevend, in ieder geval zichtbaar voor de manschappen. Dat zet druk. Vooral zijn het de omstandigheden te Atjeh: de angst voor een sterke en vaak onzichtbare tegenstander.

Atjehers kenden het terrein het beste, hun guerrilla-techniek was uitstekend. Daar kwam bij dat mannen vaak te lang in Atjeh moesten blijven, zonder aflossing. Er is dan de zogeheten Geconcentreerde Linie; een rij militaire posten die een gebied moeten afschermen en controleren. Maar ja: dan is een post wel heel zichtbaar voor de tegenstander.

Officieren wisten: de Atjeher komt. Maar niet wanneer en hoe. Ze waren beter met de klewang. Ze deden aan 'thuisbrengen' van een patrouille, dus die pas bij de terugkeer aanvallen.

En dan het klimaat, de ziekten, Atjeh was alleen geschikt voor de oersterken.

Vandaar die krankzinnigheid.

En de zelfmoorden.

Het interessante is, dat de schrijvende dokter een aantal praktijkvoorbeelden geeft, waardoor de situatie wat zichtbaarder wordt. Zo schrijft hij over een mislukte poging:

“Een der ongelukkigen, die ten einde zelfmoord te plegen, zich het halve gezicht had weggeschoten, doch er het leven afbracht, antwoordde mij op mijn vraag, wat hem aanleiding had gegeven tot de daad, dat hij thans zelf geen enkele reden zou kunnen bijbrengen, die die daad wettigde. Hij had een onbestemden drang gevoeld om een einde aan zijn leven te maken, zonder meer.”

Hoge cijfers van zelfmoord en krankzinnigen te Atjeh, kwam dat nog ooit goed? Jawel, weet de arts, zodra 'wij' hier 'onze macht zullen hebben uitgebreid'.

U en ik weten dat het nooit is gebeurd. En u en ik bedenken nu ook: wie waren al die families die het bericht kregen van krankzinnigheid of zelfmoord, zijn er verhalen over de officieren van toen die nu nog verteld worden?

https://www.indischeschrijfschool.nl