De ene veel te warme dag is voorbij en de volgende komt er weer aan, de Hollandse zomer is aan het veranderen in een benauwd seizoen. Wat doe je eraan? Dagdromen over naar boven gaan, naar een koele streek in de bergen, waar sanatoria staan met zorgzame mensen, zoals het eens was in Tosari.

Dagdromen is belangrijk, het geeft de geest een uitweg en een aangenaam vertoeven. Maar in die dagdromen sluipt soms iets van realisme. Ik weet wat er in Tosari nog meer gebeurde.

Daar werden vooral Europese vrouwen heen verbannen die zich niet meer wilden schikken in een volgzaam bestaan. Zeker voor de Eerste Wereldoorlog kon een vrouw nauwelijks meer zijn als echtgenote en moeder, de uitzonderingen bevestigden die regel. Die uitzonderingen versterkten ook het besef dat het anders kon.

Vrouwen die zich niet durfden uit te spreken, werden vaak ziek. Hoofdpijn.  Uitbarstingen van woede die dan de diagnose 'hysterie' kregen. Verwarring, soms met depressie, wat ook weer een eigen diagnoses had. Die vrouwen moesten eens goed uitrusten, was de gedachte, dan konden ze nadenken en daarna liepen ze weer in het gareel.

Er waren ook vrouwen die mentaal ziek verklaard werden terwijl ze crimineel waren.  Indië had weinig gevangeniscellen voor Europese vrouwen. Dat is een historische klassieker: een vrouw die haar echtgenoot vermoordt, moet wel gek zijn. Die vrouw heeft verpleging nodig. Dat kunnen ze in Tosari, daar is het heerlijk koel, dan komt ze tot zichzelf.

Voor mij is dat ook de grote charme van dagdromen over Tosari. Om die vrouwen te kunnen spreken, die haast nergens hun stem konden laten horen. Ze waren er wel. In oude damesromans lees ik praktische tips over hoe je gif moet maken om een echtgenoot te vermoorden en wat je kunt verwachten als je enige tijd bamboevezels door zijn avondeten doet - een gruwelijke langzame dood. Ooit heb ik dat met overmatige aandacht bestudeerd, als gevolg van een gebroken hart. Dat deelde, de aandacht bleef.

Dus vandaar dat in mijn dagdromen over Tosari ook deze vrouwen aanwezig zijn. Degenen die vol verzet waren, de moordenaressen, de vrouwen die gek verklaard werden maar het niet waren, en wat zouden ze vertellen over hun leven, wat voor adviezen zouden ze aan elkaar geven wanneer ze weer terug moesten naar hun gewone leven? Daar dagdroom ik over, terwijl ik op de zoveelste warme zomerdag thuis ben en voor de ventilator lig.