Deze week dacht ik meer dan anders aan de vrouwen van toen-froeher, wat natuurlijk kwam door het boek 'De voormoeders' van Suze Zijlstra. Vooral aan Sajia dacht ik, de moeder van Louise van Haastert, die weer de moeder was van de romancière Melati van Java. Drie generaties, van wie Sajia de grote onbekende is.

Ze moet afkomstig zijn geweest uit China, zelf of via een voorouder. In Indië werd ze de concubine van de arts Christiaan van Haastert; zelf wist ze iets of meer dan iets van obat, medicijnen gemaakt van kruiden, planten, wortels en andere voortbrengselen uit de natuur. Of ze kon schrijven, betwijfel ik. Op oude brieven heb ik slechts een enkele keer haar naam zien staan, in bibberige letters, of het schrijven moeite kostte of iemand haar hand stuurde misschien.

In 1848 werd Sajia gedoopt tot christen en ze trouwde, nu als Philoteja Sajia, met Van Haastert. Het had slechter kunnen gaan, maar Sajia was tot meer in staat dan dankbaarheid. En daardoor houdt ze mijn belangstelling vast.

Van Haastert kreeg kinderen bij een andere vrouw en bracht die in zijn huishouden. Daar kon ze niets tegen doen. Wel iets van vinden. Ze liet een testament maken waarin ze al haar kinderen bedacht, behalve die van die ander waren. Dan is Van Haastert al dood- natuurlijk, hij had daar nooit toestemming voor gegeven. Het is misschien een hardvochtig iets, om kinderen zo uit te sluiten, maar aan de andere kant: het was een van de weinige momenten waarop ze zelf iets kon beslissen, zelf een streep kon trekken. Tot hier en niet verder. 

We kijken nu naar het koloniale verleden door een dader-slachtoffer perspectief, en zelf vind ik dat een te smalle bril. Sajia had geen gelijkwaardig huwelijk, en daarom is het juist opletten of en wanneer ze zelf een besluit neemt. Dan zie je opeens de vrouw zelf.

Bij dit testament bleef het niet. Ik zet een stap in haar leven en kom in 1871. Dan gaat haar dochter Wiesje met man en kinderen naar Nederland. Sajia gaat mee. Ze laat voor de kinderen in Nederland een foto maken ter herinnering, of ze voorvoelt wat er zal gebeuren. Inderdaad, al binnen enkele maanden na aankomst sterft ze. In haar testament staat ook wat ze allemaal in haar bezit had en dat was niet gering, tot en met diamanten kabaja-knoopjes. Dat zet haar reis naar Nederland in perspectief: haar keuze, haar zelfstandigheid.

Kijken naar voormoeders, dat is kijken naar kleine momenten, waarin een groot karakter zich toont.