Zorgen over privacy als de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) ingaat? Rob Bertholee, hoofd van de geheime dienst AIVD, schudt zijn hoofd. "Kijk eens wat bijvoorbeeld Facebook, Google, Twitter en Tinder allemaal over je weten en vraag je af of je je zorgen maakt over de juiste zaken.''

Snapt u de zorgen over de nieuwe wet? "Uiteraard. En ik wil de zorgen en ongemakken niet bagatelliseren. De inlichtingendiensten AIVD en MIVD doen geheim werk. Het is niet zoals bij de politie: er gebeurt iets en de politie grijpt in. Wij komen in actie vóórdat er iets kan gebeuren. Het gaat over een donkere wereld waar mensen angstig voor zijn. Onze diensten laten juist zien waar de risico's liggen. Ze hebben mogelijk veel narigheid kunnen voorkomen. En dat is niet goed te zien.''

Waarom is de wet nodig en wat verandert er? "De huidige wet dateert van 2002 en is door alle nieuwe en complexere communicatiemiddelen hopeloos achterhaald. We kunnen nu op veel meer manieren met elkaar communiceren: mobiel, via data, IP, internet, versleutelde communicatie. De hoeveelheid data die per seconde wordt uitgewisseld, is ontstellend toegenomen. Uit die grote brij informatie moeten we risico's en dreiging achterhalen. De nieuwe wet helpt ons hierbij. De bevoegdheden zijn wel ruimer, maar de uitvoering ervan ligt aan strikte banden."

Klopt het dat de AIVD hele wijken kan aftappen? "Ik kan geen situatie bedenken waarin een hele wijk wordt afgetapt. Nog los van de vraag of het technisch kan. Zo moet er een noodzaak zijn, het tappen moet aan een onderzoek zijn te koppelen en het mag pas ingezet worden als er echt geen lichtere middelen zijn. Technisch is het bovendien ingewikkeld. We zouden eerst met alle providers die daar actief zijn, moeten overleggen en ze inschakelen. Het is technisch al zo omslachtig, dat er altijd een lichter middel in te zetten valt. Als we over vijf jaar terugkijken, verwacht ik dat er geen enkele wijk is afgetapt. Over de zogeheten bijvangst van het tappen, zit een verkeerd beeld bij het publiek. Er is altijd bijvangst geweest, ook met de oude wet. Maar niet-relevante informatie wordt verwijderd."

Juist omdat mensen niet weten waar de AIVD mee bezig is, is wantrouwen toch terecht? "We brengen een openbaar jaarverslag uit en worden meerdere keren en van meerdere kanten gecontroleerd. Ik vertrouw op het stelsel en de democratie. Alles wat wij doen, bij de AIVD en de overheid, blijft gebaseerd op vertrouwen. Maar dat heb je ook als je een vliegtuig in stapt of naar het ziekenhuis gaat: je vertrouwt erop dat er professionals werken, die goed zijn opgeleid. Ik proef vooral een wantrouwen naar de overheid, terwijl mensen wel blind varen op bedrijven die commercie als belang hebben. Zo is de privacy van honderden miljoenen mensen in handen van grote bedrijven als Google en Facebook, die hun aandeelhouders tevreden moeten houden. Hun beleid is ondoorzichtig. Dat is veel erger dan de democratisch gecontroleerde geheime diensten, die ook nog eens strikt gebonden zijn aan regels."

(Rob Bertholee, hoofd van de geheime dienst AIVD; foto en interview: ANP)