Het schilderij ‘De bespotting van Simson’ uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) is een echte Jan Steen. Tot die conclusie komen specialisten van het Mauritshuis in Den Haag.

Geruime tijd stond het schilderij te boek als een 18e eeuwse kopie naar Jan Steen. Ten onrechte, want schilderstijl, techniek en voorstelling passen probleemloos in het oeuvre van de meester zelf. Het schilderij is door het Mauritshuis technisch onderzocht in samenwerking met Shell en door restauratoren van het Haagse museum gerestaureerd. Na behandeling vormt de herontdekte Steen uit Antwerpen vanaf 15 februari een stralend hoogtepunt in de tentoonstelling ‘Jan Steen vertelt’.

Emilie Gordenker, directeur Mauritshuis: “Bij het selecteren van bruiklenen voor de tentoonstelling ‘Jan Steen vertelt’ had onze conservator Ariane van Suchtelen sterk het vermoeden dat De bespotting van Simson geen kopie is, maar geschilderd werd door Jan Steen zelf. Na verdere bestudering, restauratie en technisch onderzoek komen we tot de conclusie dat dit schilderij niet alleen geschilderd is door de meester zelf, maar dat het in bijzonder goede staat bewaard is gebleven. Alsof het schilderij rechtstreeks uit het atelier van Jan Steen komt. Heel spannend.”

Sinds 2012 werken het Mauritshuis en Shell als ‘Partners in Science’ samen aan een innovatief materiaaltechnisch onderzoek naar Jan Steen (1626-1679). Doel is om een beter inzicht te krijgen in de chronologie van Steens oeuvre; die is moeilijk te bepalen omdat slechts één op de tien werken van een jaartal is voorzien. Op dit moment zijn al 37 schilderijen van Jan Steen (uit het Mauritshuis en andere collecties) onderzocht, uit alle periodes van zijn loopbaan. Alle schilderijen worden onderzocht met verschillende geavanceerde technieken. In het Shell Technology Centre in Amsterdam worden verfmonsters geanalyseerd met SEM-EDX (een Scanning Elektronen Microscoop met Energie Dispersieve Röntgenstralen). Daarmee kan worden gekeken uit welke chemische elementen een verfmengsel bestaat en hoeveel van elk element in de verf aanwezig is.

In een groot aantal van de onderzochte werken van Steen is het pigment groene aarde aangetroffen: het gaat om een vrij fel type groene aarde, dat in de zeventiende eeuw niet erg gangbaar was. De schilderijen waarin dit is gevonden, lijken allemaal uit zijn late periode te stammen. Ook in De bespotting van Simson uit Antwerpen is groene aarde aangetroffen: in de sjerp van de vaandeldrager rechts op het schilderij. Dit gegeven, samen met de informatie over de gronderingslagen, plaatst het schilderij bij werk van Steen uit de jaren 1670. Dit was aan het eind van zijn leven, toen hij was teruggekeerd naar zijn geboorteplaats Leiden.

(restaurator Sabrina Meloni van het Mauritshuis onderzoekt ‘De bespotting van Simson’ uit de collectie van het KMSKA; foto: Mauritshuis Den Haag/Ivo Hoekstra)